∼ stil ∼
Stil ben ik ervan geworden. Van het vertellen over mijn expositie tijdens een dienst in de Woudkapel. Van de hele dienst die rondom mijn thema ‘water ontmoet aarde’ werd ingevuld. De muziek, de liederen en de woorden van dominee Pieter Lootsma. Hoe hij het scheppingsverhaal uit de bijbel opnieuw zag. Het verhaal dat hij ziet als een poëtische tekst over verwondering. En hoe hij nu de elementen aarde en water tot zich liet spreken. Wat hadden deze elementen hem persoonlijk te vertellen?
En daarna van de intense aandacht van veel bezoekers. Wat een voorrecht om uit de stilte van mijn atelier nu mensen te zien en spreken die door mijn werk en verhaal geraakt en geboeid zijn.
En nu zijn we ruim 3 weken verder en komende Pinksterzondag (4 juni) zal ik tijdens en na dienst weer in de Woudkapel aanwezig zijn. Dit keer alleen als toehoorder in de dienst en aansluitend vanaf half 12 tot bij enen als exposant. Wie weet ontmoeten wij elkaar daar. En ben je benieuwd naar mijn woorden uitgesproken op 7 mei jl. Hier lees je ze:
verbinding zoeken met dat wat groter is dan wij
Hoe bijzonder om hier te staan: niet alleen als beeldend kunstenaar, maar ook als kleindochter van een dominee. Dat voelt extra bijzonder. Als jong mens was ik al met zingeving en betekenis zoeken naar ons bestaan bezig. In mijn kindertijd gingen we naar de kerk. Meer nog zocht ik het buiten in de natuur en samen met mensen. Als volwassene ga ik graag naar kerken als ze leeg zijn om stil te worden. Om verbinding te zoeken met dat wat groter is dan wij. En nu zijn wij hier in deze schitterende kapel met ons allen samen in een vorm van verbondenheid. Dat voelt mooi.
Naast kerk en natuur ben ik sinds mijn jonge volwassenheid ook steeds meer gaan vinden in beeldende en musische kunst. Daar laad ik bij op en word ik geraakt door ik weet niet precies wat. Maar ik vermoed dat het me ook in contact brengt met dat wat grootser is dan wij.
Sinds ik schilder ervaar ik dat eveneens tijdens het proces van creëren. Beginnend vanuit een opzet met kleur en textuur ga ik schilderend in gesprek met wat verschijnt. Er is een voortdurende beweging van in- en uitademing, van dichtbij en veraf.
Graag neem ik je een eindje meer op mijn onderzoektocht.
organische bewegingen en indrukken
De organische bewegingen uit de natuur zaten altijd al in mijn manier van tekenen en schilderen. Het gekrabbel in de kantlijnen van mijn aantekenschriften op de middelbare school en op de universiteit. In mijn eerste vrije schilderwerk zonder bedoeling, zonder onderzoek of specifiek onderwerp.
Een aantal jaren geleden was ik met onze familie op Zakynthos, een mooi Grieks eiland in de Ionische zee. Als een magneet werd ik naar het heldere blauwe water getrokken. De kleur, de schittering, de spiegeling, de doorzichtigheid en de interactie met de rotsen en bodem. Steeds weer.
Heel veel indrukken en foto’s nam ik mee naar huis. Daar ging dit onderzoek in mijn atelier beginnen. De kwaliteiten en kleuren wil ik zien te vangen.
Niet lang daarvoor zijn wij verhuisd naar de Betuwe bij de Waal. Daar wandel ik vaak in de uiterwaarden en langs de oever van deze rivier. Een grote stoere rivier. Ook daar tuur en staar ik. Van de oneindige verschijningsvormen van het beweeglijke water kan ik geen genoeg krijgen. Haar inwerking op het zand aan de oever. De patronen die je op het water ziet, zie je soms precies zo afgedrukt in het zand. Mijn indrukken, foto’s en filmpjes worden verwerkt in mijn atelier. Het water in de rivier dat we altijd in bewegende toestand aan ons voorbij zien stromen, bevries ik op de laptop van filmpjes naar stilstaande beelden. Dat resulteert in een serie houtskoolschetsen als voor een tekenfilmpje. Een vijftal hangt in de grote zaal boven de tafel links in de hoek.
De indrukken en beelden worden start- of juist eindpunten van de schilderwerken. Zand en klei uit de Waal verwerk ik in de verf. Met mijn vingers doe ik de bewegingen na die ik heb waargenomen. De vele kleuren verf die laag over laag hierover zijn aangebracht geven iets weer van deze dynamiek en steeds wisselende indrukken. Vooral de werken in de grote zaal laten dit zien.
Steeds dieper raak ik gefascineerd – of misschien is betoverd wel een beter woord – door de wisselwerking, beweeglijkheid en standvastigheid van deze natuurelementen.
klassieke muziek en kunstgeschiedenis
Daarnaast is klassieke muziek met water als thema een boeiende inspiratiebron. Uiteindelijk kom ik uit bij Canto Ostinato van Simeon ten Holt. In verschillende variaties: de bekende met piano’s, met strijkers en zangimprovisatie, die we ook live hebben gehoord, en één met marimba’s. Deze muziek klinkt voortaan in het atelier tijdens het werken. Voor mij geeft deze muziek de beweeglijkheid, het ritmische en oneindig in variaties herhalende kwaliteit van water het beste weer.
Docente en kunstenares Hélène Jansen-van Bavel neemt een groep schilders in 2016 mee door de kunstgeschiedenis aan de hand van je persoonlijke thema. Dit thema lag voor mij al lang klaar: water ontmoet aarde. Ik hou van het woord ontmoeten, ont-moeten. De vrijheid in het contact voelt prettig, open. Zo noemde ik in mijn praktijk als stervens- en rouwbegeleider ook mijn afspraken met cliënten. Geen consulten, maar ont-moetingen.
In dit verdiepingsjaar gaan we langs de grote kunststromingen en wat de kunstenaars dreef in hun tijd. In de oud-Griekse tijd voelden de mensen zich bijvoorbeeld nog één met de geestelijke wereld. Alles stroomde en was transparant. Zelfs de kleding op de beelden lijkt doorzichtig. Hoe anders werd dat in de Romeinse tijd waarin het ego en de hang naar macht werden geboren. De beelden zijn veel robuuster en materiëler. De lijnen zijn veel rechter, vaster.
Op onze onderzoektocht door de innerlijke weg van de kunstgeschiedenis waren deze vragen leidend:
Hoe keken de kunstenaars naar de wereld? Waar streefden ze naar? Waar waren zij naar op zoek? En voor ons de vraag: hoe zien wij de wereld? waar streven wij naar? waarnaar zijn wij op zoek? Antwoorden op deze vragen proberen wij aan de hand van ons eigen thema te vinden.
Tijdens dit jaar bezochten mijn man en ik het Canarische eiland Lanzarote. Daar zag ik de patronen van de gestolde aardestromingen van vulkaanuitbarstingen. Deze lijken sterk op de patronen in het zand aan de oever van de Waal. En net zo blijken er in de weidse luchten soortgelijke vormen te zien. Zijn dit oervormen die bij een temperatuur van vloeibaar worden zich op dezelfde manier manifesteren? De meanderende krabbels in mijn kantlijnen, de stromingen in de rivier, vloeibare aarde, condenserend water in de lucht allemaal voortkomend uit hetzelfde? Je merkt dat het onderzoek steeds weer nieuwe vragen oproept.
van fysiek waarneembaar naar innerlijke kwaliteiten
Langzaam maar zeker merk ik dat ik van de fysiek waarneembare verschijnselen meer opschuif naar de innerlijke, onzichtbare kwaliteiten. Van het werken met zand en klei maak ik steeds meer gebruik van water als medium door de verf. Door water toe te voegen en met verf of inkt over het werk te laten stromen, krijgt toeval meer ruimte. En kan ik dan toch alert blijven op wat er gebeurt en op het juiste moment ingrijpen?
Op een zeker ogenblik ontdek ik dat het element lucht in mijn werk toegevoegd mag worden.
De aanraking, schuring, botsing met luchtstromen heeft invloed op wat er gebeurt. Als er grote zilverreigers in de uiterwaarden neerstrijken, worden zij inspiratie voor het luchtelement. Met name hun vleugels van teer bijna doorschijnend wit benaderen de lucht het best. In de kleine zaal hangen werken die hierdoor zijn ontstaan. Op sommige zul je iets herkennen van deze vogels, op andere is dat minder goed te zien. Mogelijk wel te beleven.
Hiermee verschuiven de werken van stoffelijker, materiëler naar onstoffelijker. Het lijkt te gaan over in- en uitademen, over loslaten en vernieuwen, over leven en sterven. Zo probeer ik de dieper liggende essentie te zoeken. Voor mij is het daarom een vorm van levenskunst.
In de hal hangen twee werken die door de Griekse periode zijn geïnspireerd. Ik voel me aangetrokken tot hun zienswijze. Je kunt deze twee werken zien als een overgang van de werken in de grote naar de kleine zaal.
alles met alles verbonden
In de oud-Griekse cultuur zag men dat alles met alles en iedereen verbonden was. Dat sluit aan bij mijn beleving. Op Lanzarote ontmoetten wij een kunstenares waar wij over het ondertekenen van ons werk spraken. Deze twee samen hebben mij overtuigd voortaan te kiezen voor een handtekening alleen op de achterzijde in plaats van zoals gebruikelijk op de voorzijde. Naar mijn gevoel gaan we nu opnieuw een meer ego-loos tijdperk in. Velen van ons lijken ons Ik gevonden te hebben. Dan is het minder belangrijk wie de maker is. Dat is misschien sowieso de vraag.
Mijn proces van onderzoek en inzicht vindt tijdens het maken van het werk plaats. Als het werk haar verhaal aan mij heeft verteld, is het voor mij klaar om het bij anderen te laten aansluiten. De kijker kan haar of zijn eigen verhaal daar beginnen en vervolgen. Jij bepaalt de beleving van kleur, vorm, gelaagdheid en mogelijke betekenis voor jou.
Het onderzoek zet zich in mij nog steeds voort. Dit jaar heb ik een gedicht van Ida Gerhardt centraal gesteld. Het gedicht Spreuk bij het werk zag ik bij een vriendelijke buurman aan de dijk. Het maakte meteen diepe indruk.
Het duurde nog een jaar schilderen voordat ik ermee kon gaan werken. Spreuk bij het werk:
Als ik nu in dit land
maar wat alléén mag blijven,
dan zal de waterkant
het boek wel voor mij schrijven.
Dit is wat ik behoef
en hiertoe moest ik komen,
het simpele vertoef
bij dit gestadig stromen.
Het water gaat voorbij,
wiss’lend gelijk gebleven, —
het heeft stilaan in mij
een nieuw begin geschreven.
Ik weet met zekerheid,
hier vind ik vroeger of later
het woord dat mij bevrijdt
en levend is als water
Van stoffelijk, fysiek waarneembaar naar onstoffelijk, fluisterend, stil beluisterend vervolg ik mijn weg. Blijvend op zoek naar dat wat groter is dan ik. Benieuwd naar wat me dit brengen zal.
welkom
Welkom dus in de Woudkapel in Bilthoven. Op de zondagen 4 juni, 2 juli en 6 augustus zal ik in ieder geval aanwezig zijn. Voor andere bezoekmomenten, neem alsjeblieft contact met me op. Wie weet, lukt het ons tussendoor af te spreken.
De Woudkapel / Beethovenlaan 21 (hoek Sweelincklaan) / Bilthoven
van 11:30 uur tot tegen enen.